سرگردانی بیماران درآشفته بازار دارو
مریم سرخوش
بازار دارویی کشور روزهای سختی را می‌گذراند؛ از یک‌سو تغییر قیمت و اختصاص نیافتن ارز ترجیحی (دولتی) به برخی داروهای خارجی، تأکید بر تولید داخلی، کمبود ماده اولیه و به‌صرفه‌نبودن تولید برای شرکت‌های ایرانی و از سوی دیگر استقبال کم بیماران از داروهای ایرانی، بازار دارویی کشور را آشفته کرده است؛ به‌طوری‌که تعداد داروهایی که در فهرست کمیاب‌ها قرار گرفته، بالاتر رفته است.
این وضعیت باعث شده تا در دایره محدودیت‌های توزیع دارو، بیماران پول بیشتری پرداخت کنند، اما به دارویی کمتر از آنچه برایشان تجویز شده، دسترسی پیدا کنند. براساس بررسی‌های میدانی همشهری، هم‌اکنون چند گروه دارویی با کمبود مواجه شده‌اند.
داروهای تنفسی، قلبی و عروقی، هورمونی، خونی، داروهای معده، دیابت، تب مالت و داروهای اعصاب ازجمله این داروها هستند که بین قیمت داروخانه‌ای آنها با بازار آزاد، بین 2 تا 10برابر تفاوت قیمت دیده می‌شود.
ماجرا اما به اینجا محدود نمی‌شود؛ در کنار اینها، بیماران برای دسترسی به داروهای ایرانی هم با سختی مواجه شده‌اند؛ چراکه برای تولید این داروها، مشکل تامین ماده اولیه و به‌صرفه نبودن تولید مطرح می‌شود؛ اتفاقی که منجر به کاهش تولیدات و در نهایت دسترسی به این داروها در بازار شده است.
حالا برخی بیماران برای تامین داروهای موردنیاز روزانه یا باید مصرف خود را کم کنند یا برای داروهایشان، 4تا 5برابر قیمت اصلی در بازار آزاد هزینه کنند؛ درحالی‌که خیلی‌ها به‌دلیل مشکلات اقتصادی نمی‌توانند داروها را از بازار آزاد تهیه کنند و در نهایت این اتفاقات منجر به تشدید بیماری‌شان می‌شود.
در این شرایط، حتی سامانه‌های پیگیری توزیع دارو ازجمله ۱۹۰، ۱۴۹۰ و ۴۱۶۵۱ هم در این‌باره پاسخگو نیستند و پاسخ‌شان نبود این داروها در هر دو برند خارجی و ایرانی است. هر چند که رئیس سازمان غذا و دارو به همشهری می‌گوید که مشکل اختصاص ارز برای داروها اخیرا برطرف شده، این اتفاق مسئله تامین دارو و مواد اولیه را برطرف می‌کند.
بیماران سرگردان در داروخانه‌ها
در داروخانه‌ها، داروهای پرمصرف موجود نیست و اگر هم باشد، تعداد توزیع آن محدود است. یکی از بیماران نسخه به‌دست در یکی از این داروخانه‌ها به همشهری می‌گوید: «برای خرید اینداپامین از صبح به 4،3 داروخانه سر زدم، اما یک داروی ساده بیماران قلبی را هم ندارند. در یکی از داروخانه‌ها گفتند تنها 10عدد بیشتر نمی‌دهند.
نسخه من یک‌ماهه است با مصرف روزانه یک عدد. 10روز دیگر هم وضعیت همین است و باید سرگردان داروخانه‌ها شوم. داروهای قلبی و عروقی به کنار داروی یک سرماخوردگی ساده مثل کلدداکس و ضدحساسیت یا آنتی‌بیوتیک هم پیدا نمی‌شود.» او ادامه می‌دهد: «یک بیماری ساده برای ما بیشتر از یک‌میلیون تومان هزینه دارد؛ چراکه بسیاری از داروها را نمی‌توانیم پیدا کنیم و خود داروخانه‌ها به ما اعلام می‌کنند از بازار آزاد بخریم.
بسیاری از داروهایی که مصرف طولانی‌مدت دارند برای سالمندان و افراد درگیر با بیماری‌های خاص هستند و هیچ تدبیری برای رفع این مشکل نیست.»
«بیماران مبتلا به دیابت نوع 2برای تهیه داروهایشان با مشکل مواجه شده‌اند؛ نه نوع ایرانی آن پیدا می‌شود و نه خارجی.» اینها را محمدرضا که بیماری دیابتی است و از صبح، بیش از 5داروخانه را زیرپا گذاشته به همشهری می‌گوید و ادامه می‌دهد: «نه ویکتوزای خارجی هست و نه ملیتاید ایرانی پیدا می‌شود.
از سامانه 190هم که سراغ می‌گیریم، می‌گویند نوع خارجی دیگر وارد نمی‌شود و نوع ایرانی هم فعلا موجود نیست. پس از این همه مدت مصرف دارو، حالا باید سراغ داروی دیگری باشم که اصلا معلوم نیست عوارض آن چیست و اثربخشی دارد یا خیر؟» او می‌گوید: «در بازار آزاد هم هر ویال ویکتوزا را 2.5میلیون تومان می‌فروشند و من حداقل 3ویال برای یک‌ماه نیاز دارم و باید قید خریدش را بزنم.»
سازمان غذا و دارو نظارت دقیقی ندارد
بازار دارویی کشور اما داستان دیگری هم دارد؛ آن‌هم فعالیت قاچاقچیان است. آنها همواره یک گام جلوتر از برنامه‌های دولتی برای تامین دارو، حرکت می‌کنند. این موضوع را یکی از فعالان غیرمجاز در واردات داروهای قاچاق مطرح می‌کند و درباره کمبود داروهای پرمصرف به همشهری توضیح می‌دهد.
به گفته او که نخواست نامش در گزارش منتشر شود، بیشترین داروهای قاچاق در ایران مربوط به بیماری‌های خاص است، چراکه سازمان غذا و دارو چندسالی است که حمایت از داروهای تولید داخلی را در پیش گرفته، به همین دلیل واردات بسیاری از داروها محدود و ممنوع شده است: «این سیاست بد نیست اما با توجه به پیشرفت سریع در زمینه دارو، نمی‌توان عقب‌ماندگی‌های داروسازی در ایران را نادیده گرفت، آن هم درحالی‌که بسیاری از پزشکان متخصص در ایران نمی‌خواهند از قافله تجویز داروهایی با کارایی و اثرگذاری بیشتر عقب بمانند.» او می‌گوید: «داروهای جدید در تمام دنیا به راحتی در سبد بیمارستان‌ها و داروخانه‌ها قرار می‌گیرد اما در ایران شرایط تامین دارو متفاوت از سایر کشورهاست.
در گذشته شرکت‌های فوریتی مسئولیت واردات دارو را برعهده داشتند و داروهای خاص و تک‌نسخه‌ای را وارد می‌کردند، این مسئله ارزبری هم نداشت. اما در نهایت سازمان غذا و دارو این اتفاق را ممنوع و اعلام کرد بهتر است بیماران از همین داروهای تولید داخل استفاده کنند؛ اتفاقی که به بازار قاچاق رونق داد.» به اعتقاد این فعال در حوزه واردات دارو، سیاست صفر تا 100 حمایتی سازمان غذا و دارو از تولید داخلی با ممنوعیت واردات هم یکی از عوامل کمبود داروست: «برخی از داروها در پروسه تولید داخل قرار دارند اما همین حالا بسیاری از پزشکان تأکید بر تهیه برند خارجی دارند. سازمان غذا و دارو باید سیاست متعادلی در این زمینه در نظر می‌گرفت و یکباره حذف داروی خارجی را رقم نمی‌زد.
در تصمیم‌گیری‌ها کیفیت و اثرگذاری داروها مدنظر نبود و پس از حذف داروی خارجی، بیماران به‌دلیل کیفیت پایین‌تر و همچنین عوارض مصرف این داروها، تمایلی به استفاده از آنها نداشتند و همین موضوع سبب شد تا قیمت داروهای خارجی نجومی شود؛ درحالی‌که نوع ایرانی آن تولید شده اما در بازار پیدا نمی‌شود.
چرا که تولیدکنندگان مشکل تامین ماده اولیه دارند.» او 3عامل را برای چالش دارویی کشور مطرح می‌کند: یکی تأکید و الزام بسیاری از پزشکان برای تهیه داروهای خارجی است. این اتفاق منجر به کوچک شدن بازار داروی ایرانی می‌شود و تولید را کم می‌کند.
دلیل دوم، تامین 99درصد مواداولیه دارویی از چین و هند است که با توجه به حذف ارز 4200تومانی، تولیدکنندگان باز هم کیفیت مواداولیه دارویی را برای خرید مواد ارزان‌قیمت، پایین می‌برند.
دلیل سوم این است که تا یک‌دهه پیش، 99درصد داروها وارداتی بود و حالا با تغییر مسیر تامین دارو، واکنش مردم نسبت به داروهای داخلی افزایش پیدا کرده و عوارض دارویی هم بیشتر مشخص شده است.
این فعال دارویی، به نکته دیگری درباره نوسان توزیع دارو و بحران‌های مقطعی در کمبودها اشاره می‌کند: «فعالان غیرمجاز دارو همیشه اطلاعات دقیق‌تری نسبت به سازمان غذا و دارو دارند. سازمان، برنامه‌ریزی‌ها را براساس ادعای شرکت‌های تولیدکننده در تولید و واردات انجام می‌دهد و کسری بازار را پیش‌بینی می‌کند، اما هیچ نظارتی بر محقق‌شدن وعده تولیدکنندگان ندارد.
نبود سیستم نظارتی دقیق در کمبودهای دارویی باعث می‌شود سازمان از بازار قاچاق عقب بماند و شاهد تداوم وضعیت بحرانی کمبود دارو در بازار باشیم چراکه در مواجهه با چنین وضعیتی حداقل 4ماه زمان برای تامین دارو از خارج نیاز است و همین باعث می‌شود که بیماران با بحران و کمبود دارو مواجه شوند. از سوی دیگر با وضعیتی هم مواجهیم که برخی کمبودها از سوی قاچاقچیان شناسایی می‌شود و آنها اقدام به جمع‌آوری داروها از بازار می‌کنند تا در مواجهه با کمبودها با قیمت‌های چندبرابری در بازار آزاد عرضه کنند.»